Ηράκλεια Σερρών: μια νέα ευρωπαϊκή πόλη σε έξι μήνες

Abstract

Το άρθρο εξετάζει την εκ βάθρων ανοικοδόμηση της Τζουμαγιάς (σήμερα Ηράκλειας Σερρών) προσεγγίζοντας τη διαδικασία και το μορφολογικό αποτέλεσμα ως μια μοναδική (και υποδειγματική) για την εποχή της περίπτωση. Μια κοινότητα φιλοπρόοδων κατοίκων ξεριζώθηκε από την πατρογονική της εστία τον Σεπτέμβριο του 1916 και επέστρεψε αποδεκατισμένη το 1918 αντικρύζοντας ερείπια. Εγκαταστάθηκε πρόχειρα στις παρυφές του παλιού οικισμού, όπου παρέμεινε σε ξύλινες παράγκες επί δέκα χρόνια, ενώ ταυτόχρονα ετοιμαζόταν η ανοικοδόμησή του. Η υλοποίηση του νέου σχεδίου στο έδαφος και η κατασκευή 350 προτύπων και ομοιόμορφων κατοικιών το 1930, είτε ως μια απτή υλοποίηση κυβερνητικών δεσμεύσεων, είτε ως μια συμβολική χειρονομία αναγνώρισης των θυσιών της τοπικής κοινωνίας, το εγχείρημα δηλαδή του πλήρους πολεοδομικού σχεδιασμού και μιας οργανωμένης δόμησης υπήρξε από κάθε άποψη ένα εντυπωσιακό γεγονός. Μετά από πολύχρονη προετοιμασία, μέσα σε μόλις έξι μήνες, μια ερειπωμένη κωμόπολη αναγεννήθηκε μεταμορφωμένη και απαστράπτουσα. Μια νέα «ευρωπαϊκή» πόλη γεννήθηκε. Και δεν ήταν μόνο η εμφανής «διαφορετικότητα» στην αρχιτεκτονική των νέων κατοικιών από τις παλιές, ήταν και πλήθος άλλων διεργασιών που συνόδευαν τη "Νέα Ηράκλεια", όπως η λεπτομερής κτηματογράφηση, ο αστικός αναδασμός, η παρακίνηση σχηματισμού οικοδομικών συνεταιρισμών, η χάραξη πλήρους οδικού δικτύου, το μεγάλο κεντρικό πάρκο και η αξιοσημείωτη τοποθέτηση των δύο συμβόλων της θρησκευτικής και κοσμικής εξουσίας, δηλαδή της εκκλησίας και του δημαρχείου, στις δύο άκρες του ίδιου άξονα, αντικρύζοντας το ένα το άλλο. Εν κατακλείδι, πρωταγωνιστικές πολεοδομικές τάσεις και κοινωνικά κινήματα του μεσοπολέμου, διακεκριμένοι αρχιτέκτονες και τοπικοί παράγοντες, ένωσαν τις δυνάμεις τους σε μια «πρότυπη» οικιστική παρέμβαση στον Σερραϊκό κάμπο, μια εξαίρεση στον κανόνα των ουδέτερων χαράξεων και της αποσπασματικής υλοποίησης. Με ταχύτητα, ορμή και συνεκτικό σχέδιο μια νέα «ευρωπαϊκή» πόλη γεννήθηκε! Μια πόλη, που την επιθύμησαν, την επιδίωξαν και την "έκτισαν" ιδεατά οι ίδιοι οι κάτοικοί της. Άλλοτε ομοννοώντας και άλλοτε ερίζοντας μεταξύ τους. Χωρίς όμως ποτέ να παρεκκλίνουν από τον αρχικό τους στόχο, να την οικοδομήσουν εκ νέου, πάνω στα ερείπια της παλιάς «φιλτάτης Τζουμαγιάς», να αναστήσουν, έστω με νέο μορφολογικό ένδυμα, αυτό που έχασαν ανεπιστρεπτί.