Προσφυγικά σπίτια στην πόλη των Σερρών

Abstract

Στο άρθρο αυτό επικεντρώνω την προσοχή μου στην μορφολογία των προσφυγικών σπιτιών στις Σέρρες. Η πλειονότητα των προσφυγικών σπιτιών ήταν απλοποιημένες διώροφες οκταπλοκατοικίες, τετραπλοκατοικίες και δίδυμες ισόγειες κατοικίες. Ο κατεξοχήν κατασκευαστής ήταν ο πολιτικός μηχανικός Αλέξανδρος Μ. Καλκάνης, εκπρόσωπος και μέτοχος της Ανωνύμου Εταιρείας «η Τεχνική». Ήταν τέτοια η επιρροή του Καλκάνη στις Σέρρες, που οι συνοικισμοί «Αστικοσηροτροφικός» και «Νέα Ιωνία» ονομάστηκαν αυθόρμητα κατά το Μεσοπόλεμο (και ονομάζονται ακόμη και σήμερα) συνοικία «Καλκάνη». Εντός του κάθε διακριτού συνοικισμού (επί μέρους εργολαβία) υπήρχε ομοιομορφία, όμως δεν ήταν όλοι οι συνοικισμοί ίδιοι. Υπήρχε διαφορά μεταξύ αυτών που κτίστηκαν πρώτοι και όσων ακολούθησαν. Μετά τις οκταπλοκατοικίες της περιοχής Αγίων Αναργύρων (1925) και της τετραπλοκατοικίες της περιοχής Νέας Ιωνίας (1927) επικρατεί σταδιακά η τυπολογία της ισόγειας δίδυμης κατοικίας, σαφώς εγγύτερη στις παραστάσεις και τις προσδοκίες των προσφύγων. Το προσφυγικά οικήματα, με τις επί μέρους διαφοροποιήσεις τους, σαφώς διακρίνονται από το προϋπάρχον οικιστικό απόθεμα, αλλά και από τα αστικά σπίτια που ανοικοδομούνται ταυτόχρονα στην πυρίκαυστο. Αυτή η χωρική και μορφολογική αντίθεση ανάμεσα στην πολυποίκιλη ιδιωτική ανοικοδόμηση της πυρικαύστου στα βόρεια και στην ομοιόμορφη κρατική δόμηση στους προσφυγικούς συνοικισμούς στο νότο σφράγισε την εικόνα της πόλης. Ο κλασικισμός του μεγάρου της Εθνικής Τράπεζας σε αντίθεση με τον μοντερνισμό του δημοτικού σχολείου της Ευαγγελίστριας, και το εκλεπτυσμένο στυλ της οικίας του καπνεμπόρου Ιω. Σχοινά σε αντίθεση με την απέριττη προσφυγική τετραπλοκατοικία της Νέας Ιωνίας. Πέρα από τις μορφολογικές διαφορές όμως, η ταυτόχρονη ανοικοδόμηση, στην περιοχή της πυρίκαυστου (των γηγενών) και στους λαχανόκηπους (των προσφύγων) υπήρξε το εργαλείο που μεταμόρφωσε ριζικά την πόλη. Η εκτεταμένη και ταυτόχρονη ανοικοδόμηση υπήρξε εντέλει το ενοποιητικό στοιχείο των «παλαιών» και «νέων» Σερραίων.